Duurzaam en luchthaven lijkt op het eerste gezicht een onwaarschijnlijke combinatie. Verschillende luchthavens bewijzen echter het tegendeel. Tussen de kerosinedampen worden alle mogelijke initiatieven genomen om bijvoorbeeld bouwmaterialen te recyclen, energie te besparen, eigen biobased producten te maken en op grote schaal zonne-energie in te zetten. Edgar Tijhuis en Jasper Blok bekeken de ontwikkelingen op de Nederlandse en Belgische luchthavens en sprak met vertegenwoordigers van Brussels Airport, Schiphol en Groningen Airport Eelde.
Hergebruikt puin
Het opnieuw gebruiken van puin gebeurt al jaren. Het overgrote deel kan daarbij opnieuw ingezet worden. Alhoewel dit duurzaam is, kost het transport van het puin nog zeer veel energie. Echt interessant wordt het pas als het puin ter plekke opnieuw ingezet kan worden. Anke Fransen, persvoorlichter van Brussels Airport, geeft hiervan een actueel voorbeeld:
Vorig jaar werd onze startbaan 25L gerenoveerd. Daarbij is de nieuwe techniek van grooving gebruikt waarbij zo’n 85.000 groeven op 3 à 4 centimeter van elkaar staan over de hele lengte van de baan. Regenwater kan zo makkelijker wegvloeien, vliegtuigbanden hebben meer grip en slijten minder snel. Tijdens de werkzaamheden werd het afgeschraapte asfalt, zo’n 100.000 ton, opnieuw gebruikt in de fundering. Op deze manier werd niet alleen dit afval vermeden, maar hebben ook 4.000 vrachtwagens minder moeten af- en aanrijden op de werf, waarmee 860 ton aan CO2 is bespaard.
Op Schiphol is recent dezelfde weg ingeslagen, aldus persvoorlichter Annemieke Herberigs:
Wat betreft vastgoed zijn we net begonnen met specificeren dat minimaal 90% van het vrijkomende materiaal bij het slopen ook daadwerkelijk wordt hergebruikt of gerecycled op locatie, anders op Schiphol rijk en als dat niet mogelijk is dan zo dichtbij Schiphol als mogelijk. Een voorbeeld is het beton van het platform bij de C-pier dat is hergebruikt als fundering voor de rijbaan Sierra. Verder heeft Schiphol duurzaam vastgoed. Voorbeelden zijn TransPort op Schiphol (Oost), theBASE (op centrum), P3 garage (90% staal en beton) en de ontwikkeling van een Cradle to Cradle mortuarium
Een combinatie van hergebruik van materialen op locatie en schone energie, is het futuristische nieuwe busstation ‘Knooppunt Schiphol Noord’. Een Britse T2-vliegtuighangar uit de Tweede Wereldoorlog, verplaatst, gerenoveerd en herbouwd als OV-knooppunt met acht bushales. Op de overkapping van spanten is een nieuw lichtdoorlatend kunstof dak gelegd met 22 clusters van 20 zonnepanelen die het busstation voorzien van alle benodigde elektriciteit.
Een heel bijzondere vorm van recycling is te vinden op Groningen Airport Eelde. Onno de Jong, havenmeester van de luchthaven, vertelt:
Wij hebben bij de bouw van de verlenging van de startbaan AVI (afvalverbrandingsinstallatie) bodemas gebruikt voor de fundering. Verbrand afval is zo als secundaire bouwstof gebruikt en hiermee is 140.000 ton zand bespaard. Nog nergens in Europa is dit eerder onder een startbaan toegepast. Verder is al het zand dat vrij kwam bij de bouw elders op het terrein verwerkt en is ruim 5,5 hectare bos aangelegd, deels als verplichte compensatie. Bij de samenstelling van het bos heeft de luchthaven uitdrukkelijk gekozen voor soorten die zoveel mogelijk CO2 en fijnstof opnemen.
Biobased banken, home-grown verf en vogelwerend gras
Op Schiphol wordt geprobeerd de beschikbare grond op zoveel mogelijk manieren duurzaam in te zetten. In plaats van gras zijn grote stukken grond bedekt met vlas en olifantsgras. Hiermee worden niet alleen vogels geweerd en CO2 geabsorbeerd, maar worden ook duurzame bouwmaterialen zoals bio-composiet en natuurverf geproduceerd.
In april berichtte Duurzaambedrijfsleven.nl al dat op Schiphol Plaza twee grote biobased banken waren geplaatst. De banken zijn gemaakt door studenten van de Hogeschool Inholland in samenwerking met Schiphol. Iedere bank is gemaakt van gewassen die in het start- en landingsbaan gebied zijn gekweekt en per bank is hiermee zo’s 1500 kg CO2 geabsorbeerd. Navraag bij Schiphol leert dat er ondertussen al vier banken staan en elders in de Haarlemmermeer komen er nog vier.
Verder is sinds kort een manier gevonden om ook de ‘menselijke natuur’ in de vorm van de bezoekers van Schiphol duurzaam te gebruiken. In een proef is uit sanitair afvalwater van vliegtuigen een fosfaatverbinding (struviet) gewonnen. Dit struviet wordt vervolgens omgezet in korrels die direct als mest te gebruiken zijn en deze zomer uitgereden zullen worden. Met projecten als deze wordt het cradle to cradle idee steeds verder gerealiseerd. In dit geval als onderdeel van het TKI (Topconsortia voor Kennis en Innovatie) project ‘Sustainable Airport Cities’.
Ondanks deze initiatieven is er nog veel te doen. Zo blijkt bijvoorbeeld uit het Schiphol jaarverslag het percentage gescheiden afval in de afgelopen vijf jaar niet te zijn gedaald, maar constant rond de 30% te schommelen. Verder is het verbruik van elektriciteit en brandstoffen, gemeten in CO-emissies, zo’n 25% gedaald in de afgelopen zes jaar maar. Maar de oude doelstelling om in 2020 voor minimaal 20% te voorzien in de eigen energiebehoefte door duurzame energieopwekking is in 2015 losgelaten.
In Groningen zijn er ondertussen plannen om de omgeving van luchthaven om te toveren in een broedplaats voor innovatie en (kennis) ontwikkeling. In een bericht van 1 juni jl. laat de Investerings- en Ontwikkelingsmaatschappij voor Noord-Nederland weten dat de provincie Drenthe 8,2 miljoen euro gaat investeren in het project Living Lab Eelde. Een deel van dit bedrag gaat naar een mega-zonnepark. Verder komt er rond het vliegveld biomassateelt en kleinschalige energiebouw. Daarnaast gaan er experimenten plaatsvinden op het gebied van energie-infrastructuur en netwerkbeheer. Het Living Lab is in 2015 gestart in samenwerking met de gemeente Tynaarlo en de Hanzehogeschool Groningen.
Energiebesparing
Op de verschillende luchthavens zijn vele voorbeelden te vinden van forse energiebesparing. Bij de al genoemde renovatie van de startbaan op Brussels Airport werden LED lampen geinstalleerd in plaats van halogeen lampen. Hiermee werd een besparing van 420 MwH per jaar gerealiseerd, vergelijkbaar met het verbruik van zo’n 115 huishoudens. Ook op Groningen Airport Eelde is de verlichting bij de verlenging en groot onderhoud vervangen door energiezuinige lampen en LED-verlichting. Anke Fransen noemt nog een aantal andere voorbeelden uit Brussel:
Bij nieuwbouw en renovatie hanteren we waar technisch en financieel haalbaar de Trias Energetica. We proberen allereerst de energieconsumptie van het gebouw te verminderen, bijvoorbeeld door de gebouwschil te isoleren en optimaal daglicht te gebruiken. Verder passen we energiebesparende technieken toe (zoals LED verlichting) en maken we gebruik van hernieuwbare energietechnieken (zoals een warmtepomp, koude- en warmteopslag (KWO), bodem energie opslag (BEO), zonnepanelen en een zonneboiler). Brussels Airport beschikt over twee warmtenetten waarop we gebouwen kunnen aansluiten voor piekwarmtevragen of als backup.
Verder werd in februari bekendgemaakt dat de luchthaven 30 elektrische bussen wil aankopen voor passagiersvervoer op het luchthaventerrein. Daarnaast worden 40 dienstvoertuigen vervangen door voertuigen op aardgas. Wanneer ondertussen naar de grote lijn wordt gekeken, blijken de initiatieven ook significant verschil te maken in Brussel. Terwijl het aantal passagiers tussen 2009 en 2014 met 29% steeg, daalde de hoeveelheid ingekochte stroom met ruim 8% en het gasverbruik met ruim 30%.
Op Schiphol wordt ook ingezet op energiebesparing, naast het in de nabije toekomst inkopen van duurzame energie en het gebruik van zonne-energie voor de bussen. Een concreet voorbeeld van besparing is een nieuw ontwikkelde bagageband, de Blueveyor, gemaakt uit biologisch afbreekbaar materiaal. De band verbruikt 60% minder energie en in combinatie met het stil zetten van de banden wanneer er geen koffers op liggen, levert dit een forse besparing op. In totaal kent Schiphol een stelsel van zo’n 30 kilometer aan bagagebanden die verantwoordelijk zijn voor zo’n 10% van het energieverbruik van de luchthaven.
Zonnepanelen
Belangrijk onderdeel van de verduurzaming is het grootschalig inzetten van zonne-energie. Op Schiphol rijden sinds vorig jaar bijvoorbeeld 35 volledig elektrische bussen. De bussen worden opgeladen met zonne-energie van een locatie van 3.000 vierkante meter op Schiphol die per jaar ruim 440 Mwh oplevert (evenveel energie op als ruim 130 gemiddelde Nederlandse huishoudens).
Alhoewel op Schiphol voldoende ruimte is om een veelvoud van de huidige zonne-energie op te werken, kiest Schiphol uitdrukkelijk voor het inzetten op duurzame gewassen op de grond rondom de luchthaven, aldus de persvoorlichter:
We kiezen ervoor om zonnepanelen allereerst op bestaande daken toe te passen en daarna op nieuwe daken (carports) met zonnepanelen boven parkeerplaatsen. Op het maaiveld is de positieve impact op de planeet en duurzame werkgelegenheid veel groter als we daar inzetten op duurzame gewassen. We kunnen daarmee heel veel zwaar vervuilende industrie die nu producten en bouwmaterialen levert aan de luchthaven uitfaseren en door slim gebruik van eigen gronden zelf klimaat positief toepassen.
Ook in Brussel wordt ingezet op zonne-energie. In 2011 werd er een zonnepanelenpark aangelegd op het dak van een vrachtgebouw van Brucargo en in 2013 nog een extra park op een 1,7 hectare groot terrein bij de luchthaven. In totaal wordt hiermee jaarlijks 2.884 Mwh opgewekt, te vergelijken met het verbruik van ruim 870 huishoudens. In de toekomst wil de luchthaven het vermogen nog verder uitbreiden:
Bij elke gebouwrenovatie en nieuwbouw bekijken we of het plaatsen van zonnepanelen op het dak haalbaar is. Dat is afhankelijk van de oriëntatie van het gebouw en het advies van Belgocontrol (de organisatie belast met de veiligheid van het vliegverkeer).
Tenslotte is bij luchthaven Groningen Airport Eelde een megaproject gepland, met 77.000 zonnepanelen op een 20 hectare groot terrein. Dit moet in de toekomst 5500 huishoudens van stroom gaan voorzien. Gevraagd naar de stand van zaken op dit moment en de betrokkenheid van de luchthaven, licht Onno de Jong, de situatie toe:
Er is een bouwaanvraag gedaan bij de gemeente die benodigd is voor de SDE aanvraag. De periode om een zienswijze in te kunnen dienen is net afgesloten. De luchthaven stelt de grond tegen een vergoeding beschikbaar aan de ontwikkelaar die zelf de panelen bouwt en de exploitatie doet
Gezien de berichten in de media en toelichting van de luchthaven, lijkt het park er te gaan komen en dit zou voorzover bekend veruit het grootste in de Benelux worden.
Toekomst
Luchtvaart en duurzaamheid lijken elkaar niet uit te sluiten gezien de besproken voorbeelden. Tegelijkertijd zijn er nog veel luchthavens waar, blijkens de beschikbare openbare informatie, geen initiatieven ondernomen worden. De meeste van die luchthavens reageerden ook niet op verzoeken om toe te lichten hoe hun vastgoed wordt ‘verduurzaamd’. Een aantal luchthavens maakt echter forse stappen om z’n gebouwen en gronden veel duurzamer te gebruiken. Door innovatie, creativiteit en een duidelijke focus op duurzaamheid lijken de mogelijkheden schier onbeperkt om de ecologische footprint van het luchthavenvastgoed steeds verder te verkleinen.
Auteur: Edgar Tijhuis
Andere artikelen van deze auteur
Edgar Tijhuis (2016) Leegstand in Winschoten fors omlaag door combinatie clicks & bricks en onorthodoxe gemeentelijke aanpak.Vastgoedwereld, 9 april
Edgar Tijhuis (2016) Van web naar winkelstraat – nieuwe kansen voor winkelvastgoed? Vastgoedwereld, 25 maart
Edgar Tijhuis (2016) Ondergang V&D mogelijk zegen voor de aanpak van leegstand, Vastgoedwereld, 11 maart
Ik bespeur enige contradictie in de uitbreiding van luchthaventerreinen en de zorg voor het milieu. Maar ja, er wordt in ieder geval over nagedacht.
Er gaat veel kracht verloren met start en landing in het asfalt. Ooms Wegenbouw doet hier al jaren proeven mee op het wegverkeer. Waarom niet op Schiphol?