Vorige maand werd in de Tweede Kamer een hoorzitting gehouden over de leegstand van religieus erfgoed, zoals kerken, kloosters en andere gebouwen. Het behoud van religieus erfgoed staat onder druk door het afnemende aantal leden en bezoekers, en daarmee overtollig worden van vele kerken. Verwacht wordt dat de komende tien jaar 600 à 700 protestantse en 400 à 500 rooms-katholieke kerken als kerk zullen gaan sluiten. De Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed noemt de herbestemming van die religieuze monumenten “een van de grote opgaven van de komende jaren”.
Vraag en aanbod
De hoorzitting in de Tweede Kamer lijkt vooral een teken dat de sluiting van kerken en transformatie naar andere functies een groot probleem is. Nederland kent een enorm aantal (voormalige) kerken. Door Jan Sonneveld (overleden in 2012) werd jarenlang intensief informatie verzameld over de duizenden kerken, kapellen, vergaderlokalen en andere gebouwen waar in Nederland godsdienstige samenkomsten worden of werden gehouden. De gegevens zijn opgeslagen in een unieke database waarin informatie te vinden is over circa 19.000 kerkelijke gebouwen van meer dan 100 kerkgenootschappen, uit heel Nederland
Experts die betrokken zijn bij transformaties van kerken bevestigen het probleem rond de sluiting van veel kerken. Vastgoedwereld sprak met Mirjam Blott, projectleider Agenda Toekomst Religieus Erfgoed:
De komende jaren komen duizenden kerken leeg, waaronder veel in krimpgebieden. Vraag is of voor al die kerken nieuwe functies worden gevonden die renderen. Ik denk dat dit inderdaad meer leegstand gaat opleveren.
Tegelijk is er in de markt juist de nodige vraag naar kerken zoals Mickey Bosschert van Reliplan, een organisatie die bemiddelt bij de koop en verkoop van kerkelijk en maatschappelijk vastgoed, recent stelde in Trouw:
We worden plat gebeld, maar kunnen helaas niet iedereen aan een kerkruimte helpen.
Bosschert geeft echter tegelijk ook aan waar het probleem zit, ondanks het enthousiasme in de markt:
.. de zoektocht naar de juiste kerk is lastig, doordat bepaalde behoeftes vaak niet aansluiten bij de beschikbare locaties. Soms valt de bereikbaarheid tegen of blijkt het bouwkundig niet naar smaak. Het is een heel proces. Vaak is er uiteindelijk ook een tekort aan geld om het pand te verbouwen.
Petra Stassen van Kerkelijk Waardebeheer, een stichting die zich richt op vraagstukken van boventallig vastgoed van christelijke kerken, laat in een gesprek met Vastgoedwereld weten:
Locatie is belangrijk en type gebouw. In een grote stad liggen de dingen anders dan op het platteland. Kleine kerkjes zijn letterlijk en figuurlijk handzamer. Partijen die ingeschreven staan omdat ze ‘een kerk zoeken’ zijn er volop. Partijen die het ook werkelijk aan kunnen om een kerk te exploiteren zijn er heel veel minder.
Tien voorbeelden van geslaagde transformaties
Vastgoedwereld ging op pad om vele geslaagde voorbeelden te bekijken van kerken die een andere functie kregen. Hieronder de tien meest inspirerende voorbeelden die we tegenkwamen. Eerlijkheidshalve moet hierbij vermeld worden dat de meeste voorbeelden niet mogelijk zouden zijn zonder flinke schenkingen zoals Petra Stassen uitlegt:
Bij de geslaagde projecten moet er gemiddeld 1 miljoen euro bij in de vorm van een schenking, wil het uit kunnen. In Zwolle en in Bemmel met dank aan gulle gevers.
Nummer 10. In de Sacramentskerk in Gouda is een Gezondheidscentrum ingericht met huisartsen, tandartsen en fysiotherapeuten handig bij elkaar. Verder is er ook een Centrum voor Jeugd en Gezin gevestigd. Een ander Gezondheidscentrum is gevestigd in de Sint Gertrudis van Nijvelkerk in Heerle (gemeente Roosendaal), waar de kerk ook een dorpshuis en kerkbestuur huisvest.
Nummer 9. Een actieve invulling van de kerk is gevonden in de Sint Josephkerk in Arnhem. Deze doet dienst als skatebaan voor zowel skaten als BMX-en. Een andere ‘actieve’ kerk is de Martelaren van Gorcumkerk in Den Haag waarin een indoor trampolinepark is gevestigd.
Bron: Skatehal Arnhem FB
Nummer 8. In het 18e eeuwse voormalig Nederlands Hervormde Kerkje te Alem (Gemeente Maasdriel) in de Bommerler-waard, is de Dakpannencollectie Mombers gevestigd. Een unieke verzameling van bijna 3000 dakpannen en ornamenten vanaf het jaar 1300. Een ander museum dat al sinds 1984 in een kerk is ondergebracht is het Museum Speelklok in de Buurkerk in Utrecht.
Bron: Museum Speelklok FB
Nummer 7. Niet uniek maar wel geslaagd zijn de in 2001 gerealiseerde appartementen in de Haarlemse Elbakerk en de appartementen die in 1998 in de Sint Josephkerk in Hilversum in gebruik werden genomen. Het zijn slechts twee van de talloze kerken die een woonfunctie kregen.
Bron: Classylife.nl
Nummer 6. De Politieacademie in Apeldoorn zit sinds 2010 in het Aartsbischoppelijk Klein Seminarie nadat dit gebouw uit 1935 werd gerenoveerd en aangevuld met nieuwbouw.
Nummer 5. De voormalige Donatuskerk in Bemmel werd door een burgerinitiatief (Stichting Kerk Bemmel) omgetoverd tot de Theaterkerk Bemmel. In het 232 zitplaatsen tellende theater worden voorstellingen gehouden en films getoond.
Bron: Theaterkerk Bemmel FB
Nummer 4. Een van de meest opvallende kerken is de Broerenkerk in Zwolle. Boekhandel Waanders heeft zich hierin gevestigd met een indrukwekkende winkel die zich over meerdere verdiepingen uitspreidt. In dezelfde kerk zit een brasserie en worden tentoonstellingen, lezingen en concerten gehouden.
Nummer 3. Paradiso in Amsterdam is zo bekend als poppodium en nachtclub dat haast wordt vergeten dat het voorheen een kerk was totdat in 1968 het ‘Cosmisch Ontspanningscentrum Paradiso’ haar deuren opende, met als doel een vrijplaats te bieden aan creatief talent.
Nummer 2. De Jopenkerk (of Vestekerk) in Haarlem biedt bezoekers een Grand Café, een restaurant en een brouwerij van speciale bieren waarin bezoekers het brouwproces zelf kunnen zien.
Bron: Jopenkerk Haarlem FB
Nummer 1. Tenslotte waarschijnlijk de meest geslaagde herbestemming van een kerk in Nederland. De Dominicanenkerk in Maastricht die al sinds 1804 niet meer voor religieuze diensten werd gebruikt en sindsdien talloze functies had, en leegstond, totdat het een boekhandel werd. Door The Guardian werd deze uitgeroepen tot de beste boekwinkel ter wereld:
What does a city do with an 800-year-old church with no congregation? Well, it could make like the Dutch and convert it into a temple of books. The old Dominican church in Maastricht was…has been turned into what could possibly be the most beautiful bookshop of all time…(it) retains the character and charm of the old church, while being fitted with a minimalist and modern interior design that overcomes any suggestion of fustiness. From the images you can find on the web you can see that it is a bookshop made in heaven.
Andere artikelen van Edgar Tijhuis:
Edgar Tijhuis (2016): Duurzaam vastgoed in de luchtvaart? | Vastgoedwereld 21 juni
Edgar Tijhuis (2016) Leegstand in Winschoten fors omlaag door combinatie clicks & bricks en onorthodoxe gemeentelijke aanpak. | Vastgoedwereld, 9 april
Edgar Tijhuis (2016) Van web naar winkelstraat – nieuwe kansen voor winkelvastgoed? | Vastgoedwereld, 25 maart
Edgar Tijhuis (2016) Ondergang V&D mogelijk zegen voor de aanpak van leegstand, | Vastgoedwereld, 11 maart
Geef een reactie